قرائت عاصمقرائت عاصم، بیان ویژگی‌ها، اصول و روش قرائت عاصم به عنوان یکی از قاریان هفتگانه است. ۱ - شرح حالیکی از قرائات سبع، قرائت عاصم است. ابوبکر عاصم بن ابی النجود بن بهدله مولی بنی خزیمه (م ۱۲۷ ق) از قرای طبقه سوم، از مردم کوفه، شیعی و از قرای معروف هفتگانه است. وی قرآن را بر ابوعبدالرحمان بن حبیب سلم ی شیعی (یکی از یاران امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام ) و نیز بر زر بن حبیش و ابوعمرو شیبانی قرائت کرد. ابوعبدالرحمان سلمی (استاد قرائت عاصم) تمام قرآن را بر حضرت علی علیه‌السّلام قرائت کرد. بنابراین عاصم با یک واسطه، راوی قرائت امیرمؤمنان علیه‌السّلام است؛ لذا گفته‌اند فصیح‌ترین قرائت‌ها، قرائت عاصم است. ۲ - عاصم از دیدگاه دیگرانعاصم از دیدگاه دانشمندان شیعی و نیز علمای اهل سنت شخصیتی بارز و باتقوا، ثقة و مورد اعتماد در قرائت است و می‌توان وی را جامع فصاحت و قرائت صحیح و تجوید معرفی کرد. می‌گویند قرآن را با صدای خوشی قرائت می‌کرد. ۳ - راویان قرائت عاصمگروه بی شماری با واسطه و بدون واسطه، قرائت عاصم را روایت کرده‌اند که عبارتند از: ابان بن تغلب شیعی؛ ابان بن یزید عطار؛ حفص بن سلیمان؛ حماد بن سلمه؛ حماد بن یزید؛ سلیمان بن مهران اعمشی؛ ابوبکر بن عیاش؛ ضحاک بن میمون؛ ابوعمرو بن علاء؛ خلیل بن احمد؛ حمزة بن حبیب. همچنین عده دیگری تمام یا قسمتی از قرائات عاصم را روایت کرده‌اند. در این جمع، دو نفر به نام‌های حفص و ابوبکر بن عیاش شهرت بیشتری دارند که می‌گویند این دو نفر قرائت عاصم را بدون واسطه از خود وی روایت کرده‌اند. ابوعمر حفص بن سلیمان بن مغیره بزاز اسدی کوفی (۹۰ - ۱۸۰ق) مشهور به حفص را ربیب (فرزند همسر) عاصم می‌دانند. حفص، قرائت قرآن را پنج آیه پنج آیه مانند کودکی که قرآن را از استاد خود می‌آموزد، از عاصم فرا گرفت. زنجانی می‌نویسد: «حفص مردی عالم و عامل و آگاه‌ترین اصحاب به قرائت وی بوده است». چنان که ابن معین می‌گوید، روایت و نقل صحیح قرائت عاصم را حفص انجام داده است. گرچه آرا و نظریات علما درباره حفص دچار نوعی اضطراب و تردید است، ولی در امر قرائت، فردی مورد اعتماد و براساس شواهد فراوان، شخصیتی مقبول و پذیرفته شده است. ابوبکر شعبة بن عیاش اسدی کوفی (۹۵ - ۱۹۳ق) قرآن را سه بار بر عاصم خواند و بر عطاء بن سائب و اسلم منقری و عمر عرضه کرد. ابوبکر از پیشوایان اهل سنت بود و حدود هفت سال پیش از مرگش سمت اقراء و بررسی قرائت دیگران را رها کرد؛ در عین حال، عالمی عامل و دانشمندی بزرگ بود. ۴ - آرای محدثان درباره حدیث ابوبکربه گفته احمد حنبل : ابوبکر مردی قابل اعتماد در حدیث بود؛ اما گاهی دچار اشتباه می‌شد. ابن سعید او را مردی راستین و عارف به حدیث؛ ولی دچار لغزش زیاد دانسته است. و به عقیده یعقوب بن شیبه در حدیث ابوبکر اضطراب وجود دارد. ۵ - اصول قرائت عاصم کوفی۵.۱ - اصل اولاعتدال در ادغام: ادغام در قرائت عاصم کوفی، محدود به ادغام صغیر است و در قرائت او ادغام کبیر وجود ندارد. ادغام صغیر نیز محدود به ادغام متماثلین یا متجانسین و متقاربین است. ۵.۲ - اصل دوماحتراز از اماله: در قرائت عاصم تقریبا اماله وجود ندارد. تنها یک مورد اماله «الف» در قرائت وی هست: «مجریها» که به اماله بینابین قرائت کرده است. ۵.۳ - اصل سومپرهیز از سکت: در سراسر قرآن از عاصم کوفی تنها چهار مورد سکت روایت شده است: الف) (عوجا قیما) ؛ ب) (من مرقدنا هذا) ؛ ج) (من راق) ؛ د) (بل ران). ۵.۴ - اصل چهارمتحقیق همزه: تمام همزه‌های مفرده و مزدوجه در قرائت عاصم، به تحقیق قرائت شده‌اند. دو کلمه «کفوا» و «هزوا» از این قاعده مستثنا و یک مورد هم به قرائت تسهیل است؛ یعنی کلمه «ءاعجمی» که همزه دوم را به تسهیل قرائت کرده است. ۵.۵ - اصل پنجموقف: عاصم کوفی بر طبق مرسوم مصحف، هنگام وقف بر کلمات قرآنی، وقف می‌کند. ۵.۶ - اصل ششممد: مدهای منفصل و متصل را مانند ابن عامر و کسائی به طور یکسان به توسط قرائت کرده است. عاصم میان دو سوره (یعنی در پایان هر سوره و آغاز سوره بعد) «بسم الله الرحمن الرحیم» را تلاوت می‌کرد و قرائت وی در این گونه موارد به سه صورت وقف، وصل و سکت نقل شده است. ۶ - شیوه قرائت عاصمشیوه قرائت عاصم کوفی را ترتیل آرام و پیوسته، اما نه بی حال و سست، بلکه توام با طنین و آهنگ وصف کرده‌اند. عاصم به همزه‌ها و مدها عنایت داشت و محکم و استوار قرائت می‌کرد و فصاحت و اتقان و تحریر و تجوید را یکجا جمع کرده بود. همچنین وی از همه قرای سبعه و راویان مشهورشان به حسن صوت و تجوید در قرائت مشهورتر است. [۶]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۶.
[۸]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، ۱۳۰۹ - ۱۳۶۰ق، تاریخ القرآن، ص۱۶۴.
[۹]
ذهبی، محمد بن احمد، ۶۷۳ - ۷۴۸ق، معرفة القراء الکبارعلی الطبقات والاعصار، ص۸۸.
[۱۰]
دمیاطی، احمد بن محمد، - ۱۱۱۷ق، اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر، ص(۱۹-۲۴).
[۱۲]
خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۱۴۴.
[۱۴]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۱۰۳.
[۱۵]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص(۴۰-۴۹).
[۱۶]
قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۹۶.
[۱۸]
طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، قرآن دراسلام، ص۲۰۹.
[۱۹]
ابو شامه، عبد الرحمان بن اسماعیل، ۵۹۵ - ۶۶۵ق، المرشدالوجیزالی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص۱۴۶.
[۲۱]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص(۲۵۶-۲۵).
[۲۳]
محیسن، محمدسالم، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۲۹.
[۲۴]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص(۸۵-۱۶۷).
[۲۵]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۷۹.
[۲۶]
ابو زرعه، عبد الرحمان بن محمد، - ۴۱۰ق، حجة القراءات، ص۵۷.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قرائت عاصم». |